Vier noordelijke provincies

Aardgasvrij / Advies

In opdracht van de provincies Friesland, Drenthe, Groningen en Overijssel, de waterschappen Hunze en Aa’s, Drents Overijsselse Delta, Vechtstromen, Noorderzijlvest, Wetterskip Fryslan en Rijkswaterstaat, voerde InEnergie een onderzoek uit naar de potentie van energie uit oppervlaktewater. Doel is om te onderzoeken welk warmte-alternatief voor de vier noordelijke provincies geschikt is voor de warmtetransitie, om zo woningen en gebouwen aardgasvrij te maken.

Het onderzoek

Het onderzoek richte zich op water, thermische energie uit oppervlaktewater en waterkracht bij stuwen en gemalen. Hiervoor is onderzocht welke locaties het meest kansrijk zijn. Tijdens het project is een kansenkaart gemaakt, waarin de kansen voor elk warmte-alternatief in beeld werden gebracht. We hebben 20 casussen onderzocht op financiële haalbaarheid. Op de kansenkaart zijn de samenvattingen en interactieve rekenmodellen van de casussen te vinden.

Bekijk de kansenkaart

Resultaten in het kort

Uit de onderzochte casussen kwam naar voren dat ‘zon op water’ het meest kansrijk is qua financiële haalbaarheid en ruimtelijke ordening. Waterkracht heeft daarentegen weinig potentie, omdat waterkrachtprojecten doorgaans een kleine capaciteit hebben en daardoor weinig energie opwekken.

Thermische energie uit oppervlaktewater in combinatie met warmte-koude-opslag (TEO/WKO) is bijzonder kansrijk voor de verwarming van woningen. TEO-installaties (met of zonder WKO) voor het koelen van gebouwen en bedrijfsprocessen zijn, afhankelijk van specifieke randvoorwaarden, financieel ook goed haalbaar.

Hieronder lees je per techniek de voor- en nadelen.

Zonneparken op water

De investeringen voor zonneparken op water zijn hoger dan de investeringen voor zonneparken op land. Dit komt door het drijvende construct. Toch zijn drijvende zonneparken financieel wel haalbaar, doordat de opbrengsten ook hoger zijn. Bij zonneparken op water is naar verwachting sprake van minder maatschappelijke weerstand, omdat waterpartijen, zoals zandwinputten, vaak ver van bebouwing liggen. Daarnaast ontstaat er ook in de landbouw geen concurrentie over het zonnepark. Op het vlak van ecologie liggen er nog vragen over het effect van zonneparken op water, doordat deze parken de toetreding van zonlicht kunnen belemmeren.

Potentie

Zonneparken op water zijn met name kansrijk op wateren die voldoende omvang hebben, weinig maatschappelijke belemmeringen kennen, zoals scheepvaart, recreatie en natuur, en dicht bij het elektriciteitsnet liggen. In de praktijk zijn dit met name waterbergingsgebieden en in onbruik geraakte kanalen en zandwinplassen.

Waterkracht

Waterkrachtprojecten zijn goed in te zetten in de communicatie over de energietransitie. Waterkracht spreekt namelijk tot de verbeelding en de projecten hebben weinig impact op de omgeving. Waterkrachtcentrales leveren echter slechts weinig elektriciteit, waardoor hun bijdrage aan de energietransitie klein is. Ook is het niet altijd mogelijk om waterkrachtcentrales te combineren met waterdoelen in verband met peilbeheer en vismigratie. Waterkrachtcentrales zijn vaak moeilijk te financieren, waardoor een investeringssubsidie meestal noodzakelijk is.

Potentie

Ondanks dat Nederland een vlak land is, is het technisch mogelijk om bij veel stuwen en gemalen elektriciteit uit waterkracht te winnen. Doordat een waterkrachtcentrale bij een gemiddelde stuw of een gemiddeld gemaal maar weinig elektriciteit levert, is de totale potentie voor de vier noordelijke provincies beperkt.

Techniek TEO/wko koude

Een groot voordeel van TEO/wko koude is het feit dat de impact op de leefomgeving minimaal is. Zie voor- en nadelen TEO/wko warmte. Ten aanzien van de haalbaarheid is het van belang dat de realisatie aansluit bij de vraag naar een nieuwe koelinstallatie. De betreffende bedrijven moeten ook daadwerkelijk een koelinstallatie willen.

Potentie

TEO/wko koude is het meest kansrijk in waterrijke gebieden waar grote kantoorgebouwen, zorginstellingen of bedrijven met een grote koelvraag (zoals datacenters) zijn gelegen. De techniek wordt reeds op verschillende plekken in Nederland toegepast.

Techniek TEO/wko warmte

Een groot voordeel van TEO/wko warmte is dat de impact op de leefomgeving minimaal is. Alle leidingen worden onder de grond weggewerkt en de centrale installatie bestaat slechts uit een klein gebouwtje. Daarnaast is de impact op het milieu ook minimaal. Een positief milieueffect van een TEO/Wko warmte-installatie is de lichte koeling van het oppervlaktewater in de zomer die gunstig kan zijn voor de waterkwaliteit. Een TEO/wkoinstallatie gaat altijd gepaard met aansluitkosten. Als we de aansluitkosten voor de TEO/wko-installatie vergelijken met andere vormen van gasloos verwarmen, zoals ‘all electric’, dan komt TEO er gunstig uit.

Potentie

TEO/wko warmte is met name kansrijk in waterrijke gebieden waar de woningdichtheid groot is en woningen in collectief bezit zijn of collectief worden gebouwd. Als woningen in collectief bezit zijn (bij woningbouwcorporaties) is de organisatie rondom de bouw en de aansluiting van de installatie veel minder omvangrijk dan bij individuele huizen. De techniek wordt op verschillende plekken in Nederland al toegepast.

Heel Nederland aardgasvrij

Op dit moment zijn bijna alle Nederlandse huishoudens aangesloten op aardgas. Helaas zorgt dit voor een flinke CO₂-uitstoot. Om deze uitstoot te verminderen heeft de overheid bepaald dat onze energievoorziening in 2050 volledig duurzaam moet zijn. Vanaf dan willen we geen aardgas meer gebruiken om ons huis te verwarmen, om te koken of om warm water op te wekken.

InEnergie wil de ontwikkeling van aardgasvrije wijken versnellen door kennis op te doen en deze met andere partijen te delen. Daarnaast zorgen we dat bewoners betrokken zijn bij deze verandering en dat zij ook betrokken blijven. Zij krijgen met een andere warmtevoorziening te maken en daarom vinden we het belangrijk om hen actief mee te nemen in het gehele proces.